ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΞΑΝΑΡΩΤΗΣΟΥΜΕ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
Η δεύτερη ομιλία ανοίγει με ένα θεμελιώδες ερώτημα: Τι είναι τελικά ο Χριστιανισμός; Μια φιλοσοφία; Μια θρησκεία; Ένα σύστημα αξιών ή μια πολιτισμική παράδοση;
Η ανάγκη να δοθεί απάντηση δεν είναι θεωρητική. Έχει άμεση σχέση με τον τρόπο που ζει κανείς την πίστη. Αν ο Χριστιανισμός θεωρηθεί ως απλή παράδοση, τότε βιώνεται σαν έθιμο. Αν νοηθεί ως σύστημα ηθικής, περιορίζεται στην εξωτερική συμπεριφορά. Αν κατανοηθεί ως φιλοσοφία, μένει στο επίπεδο της θεωρίας. Όμως, όταν κατανοήσουμε ότι πρόκειται για θεραπεία της ανθρώπινης ύπαρξης, τότε τον ζούμε με ταπείνωση, εγρήγορση και αληθινή εσωτερική αναζήτηση.
Η Ορθόδοξη Παράδοση, όπως τη διδάσκουν οι άγιοι Πατέρες και τονίζει ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, ξεκαθαρίζει: ο Χριστιανισμός είναι αποκάλυψη και θεραπεία. Δεν είναι ανθρώπινη επινόηση ούτε ιδέα για τον Θεό, αλλά κάθοδος του Θεού στον άνθρωπο. Και αυτή η κάθοδος έχει έναν σκοπό: να θεραπεύσει τον τραυματισμένο άνθρωπο και να τον οδηγήσει στη θέωση.
ΣΥΝΟΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Α΄: Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Συχνά ο Χριστιανισμός παρεξηγείται ως μια ανώτερη φιλοσοφία, επειδή απαντά στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής: ποιος είναι ο άνθρωπος, ποιος είναι ο Θεός, ποιο είναι το νόημα του κόσμου. Όμως, το γεγονός ότι απαντά σε αυτά δεν σημαίνει ότι είναι φιλοσοφία.
Η φιλοσοφία στηρίζεται στον ανθρώπινο στοχασμό και τη λογική. Ο Χριστιανισμός, αντίθετα, δεν είναι προϊόν του νου, αλλά αποκάλυψη του Θεού. Δεν γεννήθηκε από τον στοχασμό, αλλά από το γεγονός ότι ο ίδιος ο Θεός φανερώθηκε, ενσαρκώθηκε, μίλησε, θεράπευσε και έσωσε τον άνθρωπο.
Οι Πατέρες χρησιμοποίησαν φιλοσοφικούς όρους, όχι όμως για να κάνουν θεωρία, αλλά για να εκφράσουν βιωματικές αλήθειες. Όπως σημειώνει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, «πρακτική φιλοσοφία» σημαίνει κάθαρση από τα πάθη, δηλαδή η αρχή της θεραπείας. Για την Εκκλησία, η αλήθεια δεν είναι αντικείμενο στοχασμού αλλά εμπειρία ενότητας με τον Θεό.
Ο Χριστιανισμός, λοιπόν, δεν είναι στοχαστικό σύστημα. Είναι τρόπος θεραπείας: δεν καλεί τον άνθρωπο απλώς να σκεφτεί για τον Θεό, αλλά να ενωθεί με Αυτόν.
ΣΥΝΟΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Β΄:
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ ΕΝΝΟΙΑ
Συχνά ο Χριστιανισμός συγχέεται με τις «θρησκείες» του κόσμου. Στη συνείδηση πολλών, θρησκεία σημαίνει έναν απόμακρο Θεό που ζητά θυσίες και τελετές, ή μια ανθρώπινη κατασκευή που γεννήθηκε από τον φόβο και την ανάγκη για ασφάλεια. Κάποιοι μάλιστα τονίζουν ότι η θρησκεία είναι ψευδαίσθηση που κρατά τον άνθρωπο υποταγμένο με υποσχέσεις για μετά θάνατον ανταμοιβές.
Όμως ο Χριστιανισμός δεν μπορεί να περιοριστεί σε αυτά τα σχήματα. Δεν είναι επινόηση του ανθρώπου, αλλά ζωντανή αποκάλυψη του Θεού. Ο Θεός δεν είναι μια αφηρημένη ιδέα ή απρόσωπη δύναμη, αλλά Πρόσωπο που σχετίζεται προσωπικά με τον άνθρωπο, τον αγαπά και επικοινωνεί μαζί του.
Η Βασιλεία του Θεού δεν μετατίθεται σε ένα μακρινό μέλλον· αρχίζει από τώρα, με τη μετοχή στη Χάρη και στο άκτιστο Φως του Θεού. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος μιλά για εκείνους που ζουν ήδη τη Δευτέρα Παρουσία, βλέποντας από τώρα το Φως του Χριστού.
Η Ορθοδοξία δεν είναι «το όπιο του λαού», αλλά η ζωή του Θεού μέσα στον άνθρωπο, που μεταμορφώνει τον κόσμο και δίνει αληθινές λύσεις στα υπαρξιακά προβλήματα. Όταν βιώνεται σωστά, γίνεται κοινωνία Θεού και ανθρώπων, ουρανίων και επιγείων, ζώντων και κεκοιμημένων.
ΣΥΝΟΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Γ:
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΕΙΝΑΙ ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ
Πολλοί άνθρωποι βλέπουν την Εκκλησία απλώς ως έναν θρησκευτικό θεσμό, έναν τόπο όπου οι πιστοί συγκεντρώνονται για προσευχή, παρηγοριά ή για να διατηρήσουν τα ήθη και τις παραδόσεις. Από αυτή τη σκοπιά, η Εκκλησία μοιάζει με μια κοινότητα που προσφέρει κοινωνική συνοχή και πνευματική στήριξη.
Η Ορθόδοξη Παράδοση, όμως, αποκαλύπτει κάτι πολύ βαθύτερο: η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού. Δεν είναι μια ανθρώπινη ένωση, αλλά η ζωντανή ενότητα του Θεού με τους ανθρώπους. Ο Χριστός είναι η κεφαλή και οι πιστοί είναι τα μέλη Του. Μέσα στην Εκκλησία δεν βρίσκουμε απλώς συμβουλές ή παρηγοριά, αλλά τη θεραπεία της ψυχής μας, με πραγματική μετοχή στη Χάρη του Θεού, ιδίως μέσα από τα Μυστήρια.
Η παραβολή του Καλού Σαμαρείτη φανερώνει αυτήν την αλήθεια: ο πληγωμένος άνθρωπος είναι ο πεσμένος από την αμαρτία, ο Χριστός είναι ο Σαμαρείτης που τον φροντίζει με το έλαιο και το κρασί, και το πανδοχείο όπου μεταφέρεται είναι η Εκκλησία, το θεραπευτήριο όπου συνεχίζεται η αγωγή.
Όπως τόνισε ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, η Εκκλησία είναι νοσοκομείο και όχι δικαστήριο. Δεν υπάρχει για να καταδικάζει, αλλά για να θεραπεύει. Χριστιανισμός χωρίς κάθαρση και Εκκλησία χωρίς θεραπευτικό έργο δεν έχουν αληθινό περιεχόμενο.
ΣΥΝΟΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Δ΄:
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΩΣΗ - Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Αν η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού και θεραπευτήριο της ψυχής, τότε γεννιέται το κρίσιμο ερώτημα: ποιος είναι ο τελικός σκοπός αυτής της θεραπευτικής πορείας; Η απάντηση είναι σαφής: η θέωση.
Η θέωση δεν είναι τιμητική ανταμοιβή ούτε απλή βελτίωση της ηθικής. Είναι η ίδια η μετοχή του ανθρώπου στη ζωή του Θεού, η ένωση με το άκτιστο Φως Του. Ο άνθρωπος πλάστηκε «κατ’ εικόνα» και καλείται να φθάσει στο «καθ’ ομοίωσιν», δηλαδή να γίνει κατά χάριν ό,τι είναι ο Θεός κατά φύσιν.
Η πορεία αυτή περνά από τρία στάδια:
Κάθαρση: καθαρισμός της καρδιάς από τα πάθη.
Φωτισμός: ο νους φωτίζεται από τη Χάρη του Θεού.
Θέωση: η ένωση με τον Θεό.
Αυτή η πορεία έχει άμεσες πρακτικές συνέπειες: η προσευχή, η νηστεία, η εξομολόγηση, η Θεία Κοινωνία, η αγάπη και η συγχώρεση δεν είναι τυπικά «καθήκοντα», αλλά μέσα θεραπείας.
«Χριστιανισμός χωρίς κάθαρση είναι ουτοπία». Δεν αρκεί να πιστεύουμε τυπικά· χρειάζεται εσωτερική αλλοίωση, ώστε η ζωή μας να γίνει αληθινή μετοχή στη ζωή του Χριστού.
ΣΥΝΟΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Ε΄:
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ π. ΙΩΑΝΝΗ ΡΩΜΑΝΙΔΗ - Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΜΟΣ ΩΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Μια από τις πιο καθαρές φωνές του 20ού αιώνα που επανέφερε στο προσκήνιο την αυθεντική πατερική εμπειρία ήταν ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης. Μελετώντας σε βάθος τη φιλοκαλική παράδοση, τόνισε ότι η Εκκλησία είναι κατεξοχήν θεραπευτήριο της ψυχής και όχι φορέας ιδεολογιών ή ηθικών εντολών.
Κατά τον Ρωμανίδη, πίστη στον Χριστό χωρίς πνευματική θεραπεία δεν είναι αληθινή πίστη. Όποιος δηλώνει ότι πιστεύει αλλά δεν εισέρχεται σε θεραπευτική πορεία, μοιάζει με ασθενή που εμπιστεύεται τον γιατρό του αλλά αρνείται να ακολουθήσει την αγωγή. Ο Χριστιανισμός, λοιπόν, δεν είναι θεωρία· είναι αγωγή, θεραπεία, εσωτερική μεταμόρφωση.
Ο ίδιος μάλιστα υπογράμμιζε ότι, αν ο Χριστιανισμός εμφανιζόταν για πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή, δεν θα κατατασσόταν στις θρησκείες αλλά στις ιατρικές επιστήμες, καθώς αφορά άμεσα την ίαση της ψυχής.
Μια κεντρική θέση του Ρωμανίδη είναι πως οι άνθρωποι δεν χωρίζονται σε «καλούς» και «κακούς», αλλά σε ασθενείς, θεραπευομένους και θεραπευμένους. Η Ορθοδοξία δεν είναι ηθικό σύστημα, αλλά πνευματική ιατρική: δεν σώζεται κανείς με την καλή συμπεριφορά, αλλά με τη συμμετοχή στη θεραπευτική αγωγή της Εκκλησίας – στην κάθαρση, τον φωτισμό και τη θέωση.
Αυτή η θεώρηση είναι απελευθερωτική και ρεαλιστική. Δεν απορρίπτει κανέναν, αλλά βλέπει κάθε άνθρωπο ως ασθενή που καλείται να θεραπευθεί, και δίνει τον δρόμο και τα μέσα για αυτήν τη θεραπεία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ – ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΙΣΤΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η ουσία του Χριστιανισμού συνοψίζεται σε μία αλήθεια: η Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχει για να θεραπεύσει τον άνθρωπο. Δεν πρόκειται για φιλοσοφία, για σύστημα ηθικών κανόνων ή για μια ακόμη θρησκεία, αλλά για αποκάλυψη του Θεού και ίαση της ύπαρξης.
Η θεραπεία αυτή είναι πραγματική και αφορά ολόκληρη την ύπαρξη του ανθρώπου. Δεν είναι θεωρητική ούτε συμβολική· είναι μια πορεία κάθαρσης, φωτισμού και θέωσης, δηλαδή ζωντανής ένωσης με τον Θεό.
Όπως υπενθυμίζει ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, στην Ορθοδοξία δεν υπάρχουν «καλοί» και «κακοί» άνθρωποι. Υπάρχουν άρρωστοι που δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει την κατάστασή τους, θεραπευόμενοι που αγωνίζονται με μετάνοια, και θεραπευμένοι, δηλαδή οι άγιοι που έφτασαν στην ένωση με τον Θεό.
Η πίστη στον Χριστό δεν είναι απλώς αποδοχή ενός δόγματος· είναι εμπιστοσύνη στον Ιατρό, στον οποίο προσέρχομαι για να θεραπευθώ. Η Εκκλησία μάς καλεί όχι σε ιδεολογική ένταξη, αλλά σε αληθινή θεραπευτική πορεία, ανοιχτή σε κάθε άνθρωπο που αναγνωρίζει την ανάγκη του και εμπιστεύεται τον Χριστό.
Γι’ αυτό και η πρόσκληση του Χριστού παραμένει πάντοτε ζωντανή: «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς».
Ο Χριστιανισμός δεν είναι θεωρία ούτε παράδοση. Είναι κάλεσμα σε θεραπεία και ζωή εν Χριστώ, μέσα στην Εκκλησία, με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος.
