ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ
Η ομιλία αυτή προσπαθεί να φωτίσει τι είναι στην πραγματικότητα η επιθυμία και πώς συνδέεται με τον Θεό. Δεν ξεκινά από θεωρίες, αλλά από την εμπειρία μας: όλοι νιώθουμε μέσα μας μια δυνατή κίνηση – θέλουμε να πετύχουμε, να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε, να χαρούμε, να ζήσουμε «πλήρως». Κι όμως, όσο κι αν κυνηγάμε απολαύσεις και εμπειρίες, συχνά μένει ένα κενό. Η Εκκλησία δεν κατηγορεί αυτή τη δύναμη, αλλά λέει κάτι τολμηρό: ότι η επιθυμία είναι θεόσδοτο δώρο, δοσμένο για να πορευόμαστε προς τον ίδιο τον Θεό. Το πρόβλημα δεν είναι ότι επιθυμούμε, αλλά ότι, μετά την πτώση, η επιθυμία έχασε τον φυσικό της προσανατολισμό και στράφηκε στα κτιστά πράγματα, τα οποία δεν μπορούν να μας προσφέρουν αληθινή και μόνιμη πληρότητα.
Μέσα από την πατερική διδασκαλία παρουσιάζεται η αρχική, υγιής κατάσταση του ανθρώπου στον Παράδεισο, όπου η επιθυμία και η ηδονή ήταν ενωμένες με τη Χάρη και γίνονταν χαρά κοινωνίας με τον Θεό. Στη συνέχεια φαίνεται πώς, με την πτώση, η επιθυμία διαστράφηκε, έγινε αχόρταγη και η ηδονή έγινε αυτοσκοπός, γεννώντας τα πάθη και μια βαθιά εσωτερική κούραση. Περιγράφονται οι καθημερινές μορφές αυτής της διαστροφής – στις σχέσεις, στην αναζήτηση της χαράς, στην ανάγκη για επιβεβαίωση και έλεγχο – όχι για να κατηγορηθεί ο άνθρωπος, αλλά για να φανεί η πραγματική πνευματική πληγή.
Τελικά, η ομιλία τονίζει ότι η λύση δεν είναι να «κόψουμε» την επιθυμία, αλλά να τη θεραπεύσουμε και να τη μεταστρέψουμε. Η Εκκλησία παρουσιάζεται ως χώρος θεραπείας της καρδιάς, όπου, μέσα από τη μετάνοια και τα Μυστήρια, η επιθυμία ξαναβρίσκει τον αληθινό της στόχο: να ποθεί τον Χριστό και σε Αυτόν να βρίσκει την πνευματική ηδονή, τη χαρά της σχέσης και της ζωής μαζί Του. Έτσι, η Ορθοδοξία δεν εμφανίζεται ως άρνηση της χαράς, αλλά ως ο δρόμος για τη βαθύτερη, αληθινή χαρά που δεν τελειώνει.
ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΑΝΑ ΕΝΌΤΗΤΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΠΟΥ ΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΜΑΣ;
Η επιθυμία βρίσκεται πίσω από σχεδόν κάθε μας κίνηση: θέλουμε να πετύχουμε, να μας αγαπούν, να περνάμε καλά, να μη χάσουμε καμία ευκαιρία. Κι όμως, όσο κι αν τρέχουμε πίσω από απολαύσεις και εμπειρίες, συχνά μένει μέσα μας ένα κενό, μια κούραση και μια απογοήτευση. Το πρόβλημα δεν είναι ότι επιθυμούμε, αλλά προς τα πού στρέφεται η επιθυμία μας: προς τη ζωή ή προς την πλάνη; Ο σύγχρονος πολιτισμός μάς λέει «κάνε ό,τι νιώθεις» και υπόσχεται ευτυχία μέσα από την ηδονή. Όμως η καρδιά μας φαίνεται να διψά για κάτι βαθύτερο, για μια αγάπη και μια ζωή που δεν τελειώνουν. Η Εκκλησία δεν καταδικάζει την επιθυμία· τη βλέπει ως θεόσδοτη δύναμη που δόθηκε για να πορεύεται ο άνθρωπος προς τον Θεό. Μετά την πτώση όμως, η επιθυμία έχασε τον φυσικό προσανατολισμό της, σκορπίστηκε σε χίλια πράγματα που δεν μπορούν να μας γεμίσουν, και έτσι όσο κι αν απολαμβάνουμε, κάτι μέσα μας μένει ανικανοποίητο. Στόχος της ομιλίας είναι να φανεί ότι η επιθυμία είναι κλήση σε σχέση με τον Θεό και ότι, όταν θεραπευθεί, η ηδονή γίνεται χαρά κοινωνίας μαζί Του, με βάση τον λόγο των Πατέρων και την καθημερινή εμπειρία.
2. Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΩΣ ΘΕΟΣΔΟΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Η επιθυμία ανήκει στη δομή της ψυχής, δεν είναι ξένο πάθος ούτε κάτι που μπήκε αργότερα στη ζωή του ανθρώπου. Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο με νου, καρδιά, βούληση και επιθυμία, ώστε να ποθεί τον ίδιο τον Θεό. Ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας τονίζει ότι η επιθυμία είναι θεόσδοτη ενέργεια με φυσικό προσανατολισμό προς την πληρότητα και την αιώνια ζωή, δηλαδή προς τον Θεό. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής εξηγεί ότι επιθυμούμε αυτό που θεωρούμε καλό· αν το καλό το βλέπουμε στον Θεό, όλη η ύπαρξη πορεύεται προς Εκείνον, αν όμως σκοτιστεί ο νους, η επιθυμία προσκολλάται σε κτιστά πράγματα. Έτσι, η επιθυμία δεν είναι κακή, αλλά χρειάζεται φωτισμό και καθοδήγηση. Το ίδιο ισχύει και για την ηδονή: ο άνθρωπος πλάστηκε για να χαίρεται. Στην αρχική κατάσταση, η χαρά ήταν πνευματική: γλυκύτητα σχέσης με τον Θεό, ειρήνη υπακοής, ανάπαυση καθαρής συνείδησης. Δεν υπήρχε πάθος ούτε εσωτερική διαίρεση. Η «κατά φύση» ηδονή ανέβαζε τον άνθρωπο προς τον Θεό και αποτελούσε καρπό της εν Χάριτι ζωής. Αυτό είναι το μέτρο στο οποίο καλούμαστε να επιστρέψουμε.
3. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ – ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΚΑΙ ΗΔΟΝΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ
Στον Παράδεισο βλέπουμε τον άνθρωπο στην υγιή του κατάσταση, με όλες τις δυνάμεις του σε αρμονία. Ο Αδάμ είχε αγάπη, πόθο, χαρά, αλλά όλα ήταν στραμμένα στον Θεό. Η επιθυμία του δεν διασκορπιζόταν σε κτίσματα, αλλά ήταν ενωμένη, σταθερά προσανατολισμένη στον Δημιουργό. Η ηδονή του ήταν πνευματική: βαθύτατη χαρά και γλυκύτητα από την κοινωνία με τον Θεό, όχι απλώς σωματική απόλαυση. Οι Πατέρες μιλούν για πνευματική ηδονή, την οποία γεύεται η ψυχή όταν ζει μέσα στη Χάρη. Ο άνθρωπος ήταν εσωτερικά ενωμένος: νους, καρδιά, θέληση και σώμα λειτουργούσαν ως ένα. Η επιθυμία ήταν γέφυρα προς τον Θεό, όχι δύναμη που τον τραβούσε δεξιά κι αριστερά. Τα κτιστά αγαθά τα ζούσε ως δώρα του Θεού, με ευχαριστία, όχι ως υποκατάστατα που γεμίζουν κάποιο κενό. Η ηδονή γεννούσε ευγνωμοσύνη και προσευχή, όχι εξάρτηση. Αυτή η κατάσταση πνευματικής πληρότητας και απλότητας της Χάρης χάθηκε με την πτώση, όταν η επιθυμία και η ηδονή στράφηκαν σε λάθος πηγές.
4. Η ΠΤΩΣΗ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ
Η πτώση δεν είναι απλώς παράβαση μιας εντολής, αλλά αλλοίωση του προσανατολισμού της καρδιάς. Ο άνθρωπος, αντί να επιθυμεί τον Θεό μέσα από τη σχέση, δέχθηκε τον πειρασμό να γίνει θεός μόνος του, με αυτονομία. Ο διάβολος δεν πρότεινε «να γίνει κακός», αλλά να βρει τη χαρά χωρίς τον Θεό. Έτσι, η επιθυμία, που ήταν γέφυρα προς τον Θεό, στράφηκε στα αισθητά. Η πνευματική ηδονή αντικαταστάθηκε από τη σωματική, η χαρά της σχέσης από την απόλαυση της ύλης. Η δύναμη της επιθυμίας έμεινε, αλλά άλλαξε αντικείμενο και στόχο: ο άνθρωπος συνέχισε να ποθεί, όμως ποθούσε πράγματα που δεν μπορούν να γεμίσουν την καρδιά. Γι’ αυτό η ψυχή γίνεται σαν κενό που ζητεί διαρκώς πληρότητα και δεν τη βρίσκει. Ο άγιος Μάξιμος επισημαίνει ότι τα πάθη γεννιούνται όχι επειδή επιθυμούμε, αλλά επειδή επιθυμούμε λάθος πράγματα. Αν η καρδιά δεν γεμίσει από τον Θεό, θα γεμίσει με υποκατάστατα: σαρκικές απολαύσεις, ομορφιά, δύναμη, χρήμα, εξουσία, αναγνώριση. Η χαρά χωρίς Θεό καταλήγει σε ψεύτικη ηδονή που αφήνει πίσω της ερημιά. Από εδώ αρχίζει η διαστροφή της ηδονής και η γέννηση των παθών, τα οποία η Εκκλησία καλείται να θεραπεύσει, επαναφέροντας την επιθυμία στον φυσικό της προορισμό.
5. Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ – Η ΗΔΟΝΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΥΤΟΣΚΟΠΟΣ
Αποκομμένη από τον Θεό και από τον φωτισμένο νου, η επιθυμία χάνει το μέτρο και γίνεται παραμορφωμένη, αχόρταγη, πλανεμένη. Η ηδονή παύει να είναι καρπός υγιούς ζωής και γίνεται ο ίδιος ο σκοπός της ζωής. Ο άνθρωπος δεν ζει για να αγαπήσει, αλλά για να ευχαριστηθεί· δεν προσφέρει για να κοινωνήσει, αλλά για να πάρει πίσω. Έτσι, οι σχέσεις γίνονται εργαλεία ικανοποίησης και, όταν δεν μας γεμίζουν, γεννιούνται θυμός και απογοήτευση. Το πάθος χαρακτηρίζεται από το ότι δεν χορταίνει ποτέ: όσο το τρέφεις, τόσο μεγαλώνει. Η ψυχή, όταν δεν ποθεί τον Θεό, ποθεί τα υποκατάστατά Του, και κάθε ηδονή χωρίς αρετή και Χάρη καταλήγει σε οδύνη. Ο άνθρωπος που έχει κάνει θεό την ηδονή χάνει την ελευθερία του, οργανώνει τη ζωή του γύρω από την κατανάλωση, την επιβεβαίωση, την εικόνα, και στο τέλος μένει μόνος και άδειος. Ο σύγχρονος κόσμος παρουσιάζει αυτή την κατάσταση ως δικαίωμα και ελευθερία, αλλά στην πραγματικότητα η ψυχή δεν φτιάχτηκε για υποκατάστατα· φτιάχτηκε για τον Θεό. Η Εκκλησία δεν καταργεί την επιθυμία και την ηδονή· τις αποκαθιστά και τις θεραπεύει.
6. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ
Η διαστροφή της επιθυμίας δεν εμφανίζεται στη ζωή μας ως κάτι «τρομακτικά κακό», αλλά συχνά ως κάτι απολύτως φυσιολογικό. Η ανάγκη να αγαπηθούμε, για παράδειγμα, μπορεί να γίνει προσκόλληση και εξάρτηση: αντί να αγαπάμε πραγματικά, στηριζόμαστε στον άλλον για να μας γεμίσει· και όταν αυτό δε γίνεται φέρνει ζήλια, έλεγχο και πόνο. Η θεμιτή ανάγκη για χαρά μετατρέπεται σε κυνήγι διαρκούς απόλαυσης μέσω φαγητού, διασκέδασης, εικόνων, εμπειριών, που τελικά αυξάνουν την εσωτερική κούραση. Η επιθυμία για πληρότητα γίνεται ανάγκη για έλεγχο πάνω στους ανθρώπους και στις καταστάσεις, με αποτέλεσμα σκληρότητα και εσωτερική ένταση. Η ανάγκη για αποδοχή καταλήγει σε λατρεία της εικόνας: φτιάχνουμε ένα «πρόσωπο» για να φαινόμαστε επιτυχημένοι και φοβόμαστε να φανούμε αληθινοί. Τέλος, η επιθυμία για ζωή γίνεται αγωνία θανάτου· αποφεύγουμε τη σιωπή και την αυτογνωσία, γιατί θα αποκαλυφθεί το εσωτερικό κενό. Όλες αυτές οι καταστάσεις δεν είναι απλά ηθικά σφάλματα, αλλά ασθένειες της καρδιάς που μάς στερούν την ειρήνη και τη χαρά. Η Εκκλησία δεν έρχεται να μας μαλώσει επειδή επιθυμούμε, αλλά να μας δείξει ότι η επιθυμία έχει στρεβλωθεί και ότι, με τη Χάρη του Θεού, μπορεί να επανέλθει στην αληθινή της πορεία.
7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ – Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΔΕΝ ΚΟΒΕΤΑΙ, ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ
Στο τέλος, το βασικό συμπέρασμα είναι ότι η επιθυμία δεν αποτελεί πρόβλημα από μόνη της· είναι δώρο του Θεού. Το πρόβλημα είναι ο λανθασμένος προσανατολισμός της μετά την πτώση. Όταν ο Θεός βρίσκεται στο κέντρο, όλα τα άλλα μπαίνουν στη θέση τους· όταν Εκείνος βγει από το κέντρο, η επιθυμία διασπάται και γίνεται δουλεία στα πάθη, ενώ η ηδονή χωρίς Χάρη οδηγεί στην οδύνη και στο κενό. Η Εκκλησία δεν προσφέρει απλώς κανόνες «επιτρέπεται – απαγορεύεται», αλλά είναι χώρος θεραπείας. Η απάντησή της στην πληγωμένη επιθυμία είναι ο ίδιος ο Χριστός, ο Οποίος παίρνει πάνω Του τη δίψα και την κούρασή μας και ανοίγει ξανά τον δρόμο προς την αληθινή ζωή. Δεν μας καλεί να κόψουμε την επιθυμία, αλλά να την εμπιστευθούμε σε Εκείνον όπως είναι και να ζητήσουμε να τη φωτίσει και να τη μεταμορφώσει. Στις επόμενες ομιλίες θα φανεί πώς, μέσα από τη μετάνοια και τα Μυστήρια, η καρδιά σταδιακά μαθαίνει να διψά για τον Θεό και όχι για τις ψεύτικες ηδονές. Η Ορθοδοξία δεν είναι άρνηση της ζωής, αλλά επανεύρεση της αληθινής ζωής: όχι κατάργηση της επιθυμίας, αλλά μεταμόρφωσή της σε προσευχή, αγάπη και Χάρη – μια εμπειρία ανοιχτή σε κάθε άνθρωπο που τολμά να πει: «Κύριε, πάρε Εσύ την επιθυμία μου και δείξε μου τον δρόμο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου